Kościół pod wezwaniem św. Michała Archanioła w Raciborowicach

Szczegóły

Opublikowano: czwartek, 01, marzec 2012 18:43

Na wstępie parę słów o samej miejscowości Raciborowice, w której znajduje się kościół św. Michała. Raciborowice - obecnie podzielone na dwa sołectwa oznaczone jako Dolne i Górne - zostały założone przez kolonistów niemieckich już około roku 1200. Po raz pierwszy wieś wymieniona została w dokumentach z 1268 roku. Z czasem bardzo się rozrosła - stąd już w XV wieku podzielona została na dwie domeny: Ober Gross Hartmannsdorf (część górną) i Nieder Gross Hartmannsdorf (część dolną). Nieprzypadkowo w nazwie miejscowości występuje przymiotnik „Gross" - do dziś Raciborowice należą do największych wsi w powiecie bolesławieckim. Ciągną się przy tym na imponującą długość ponad 7 kilometrów. Wynika to z faktu, że jest to tak zwana wieś - ulicówka, domy i zagrody usadowione są głównie wzdłuż rzeczki Bobrzycy, stąd tak imponująca długość miejscowości.

Wieś przez stulecia istnienia miała wielu właścicieli. Ciekawostką jest, że przez wiele lat (XVI-XVII w.) gospodarzyli tu Hochbergowie - słynna rodzina śląska, znana choćby ze wspaniałego zamku w Książu, którego właścicielami stali się w 1509 roku (krótko przed przejęciem Raciborowic).

W okolicy Raciborowic znajdują się duże złoża wapnia, które zaowocowały cementownią, istniejącą tu od przełomu XIX i XX wieku. Wprawdzie pierwsza informacja o piecach wapiennych pobudowanych w Raciborowicach pochodzi już z 1568 roku, ale właściwa produkcja przemysłowa ruszyła dopiero w XX wieku. A największy rozkwit cementownia przeżywała w latach 20-tych i 30-tych ubiegłego stulecia. Cementownię uruchomiono ponownie po wojnie, w pewnym momencie zatrudniała ona ponad 600 osób, była jedynym liczącym się w Polsce producentem tzw. wapna hydraulicznego. Niestety obecnie zakład jest nieczynny - jego produkcję „wygaszono" pod koniec lat 80-tych. W tym samym mniej więcej czasie, kiedy zaprzestano wydobycia rudy miedzi w pobliskiej kopalni „Konrad" w Iwinach...

Wróćmy jednak do kościoła... W samym środku dzisiejszych Raciborowic stoi skromny, niezbyt rzucający się w oczy kościół, który należy do najstarszych obiektów sakralnych w powiecie bolesławieckim. A na pewno jest jednym z nielicznych, w których znaleźć można elementy architektury romańskiej.

Kościół katolicki pod wezwaniem św. Michała Archanioła (bo był też w Raciborowicach drugi kościół - ewangelicki) był pierwotnie budowlą jednonawową, z kwadratowym prezbiterium zamkniętym półokrągłą apsydą w stylu późnoromańskim. Taki kościół został wzniesiony najpewniej jeszcze przed końcem XIII wieku, przy czym niektórzy badacze uznają wcześniejszą datę budowy - przesuwając powstanie kościoła nawet na wiek XII, na co miałaby wskazywać okrągła apsyda i romańskie portale.

Najstarszą datą zaznaczoną w świątyni jest rok 1412, naniesiony w pobliżu wieży. Data ta jest raczej oznaczeniem roku przebudowy, a nie powstania kościoła. Kościół bowiem powstał najpewniej po słynnym najeździe tatarskim na ziemie śląskie, a więc w 2. połowie XIII wieku. Z tego czasu pochodzi prezbiterium z apsydą i wielka nawa główna z północnym romańskim portalem wejściowym oraz dwiema środkowymi kolumnami.

Kościół został przebudowany w stylu późnego gotyku w 2. połowie XVI wieku. Wtedy to gruntownie zmieniono wygląd nawy głównej oraz wystrój świątyni. Z tamtej przebudowy pochodzą prawdopodobnie dwie kolumny podtrzymujące sklepienie krzyżowo-żebrowe, które rozdzieliły nawę główną. Oprócz tego, w ścianie południowej został wstawiony renesansowy portal, a prezbiterium otrzymało bogate sklepienie gwiaździste. Dobudowano również wieżę od zachodu. Czas tej przebudowy można precyzyjnie ustalić na lata 70-te XVI wieku dzięki odnalezionym w kościele datom: pierwsza na wieży wskazuje rok 1577, druga zaś umieszczona na chrzcielnicy - datę o rok późniejszą.

Z tego samego czasu pochodzi ciekawa renesansowa ambona z płaskorzeźbami przedstawiającymi apostołów i Chrystusa Odkupiciela Świata.

Kolejna poważna przebudowa kościoła miała miejsce w 1. połowie XVIII wieku. Świątynia w Raciborowicach otrzymała wtedy, jak wiele innych jej podobnych, barokowy wystrój - zgodnie z wszechobecną modą na barokizację kościołów. Z tego czasu pochodzi m.in. ołtarz główny i ołtarze boczne oraz prospekt organowy, ozdobiony malowidłami przedstawiającymi Drogę Krzyżową. Wtedy też kościół został zaopatrzony w liczne rzeźby i obrazy barokowe. Wśród nich m.in. drewniane figury św. Jana Chrzciciela, św. Katarzyny i św. Cecylii oraz kamienne rzeźby św. Jana Nepomucena i św. Antoniego.

Jak to często bywa w wiejskich kościołach parafialnych na Dolnym Śląsku, również we wnętrzu obiektu z Raciborowic możemy podziwiać cały zespół pięknych zabytkowych epitafiów i płyt nagrobnych. Wśród nich zwraca uwagę nagrobek dziecięcy Fabiana von Zedlitz, zmarłego w 1609 r., umieszczony po prawej stronie od wejścia. Po lewej stronie - równie ciekawa płyta nagrobna Magdaleny Geisler, zmarłej w 1649 r. żony Karola von Hochberg, jednego z dziedziców Raciborowic.

Na wschodniej zewnętrznej ścianie kościoła umieszczona została jedna z bardziej efektownych płyt epitafijnych w całym kościele - poświęcona miejscowemu pastorowi Krystianowi Fryderykowi Heisse, zmarłemu w 1787 r. Duża, bogato zdobiona barokowa płyta poświęcona jest pastorowi, który widocznie odegrał wybitną rolę spośród innych duchownych pracujących w tej wsi. Potwierdza to obszerny tekst jemu poświęcony, umieszczony na płycie. Dowiadujemy się z niego m.in., że Krystian Fryderyk Heisse pełnił funkcję pastora i jednocześnie nauczyciela dla gmin Raciborowice i Iwiny przez 37 lat! W tym czasie pojął za żonę Józefinę Krystynę Różę - córkę mieszczanina z Lubania, z którą miał dwanaścioro dzieci: ośmiu synów i cztery córki!

Obok kościoła, od strony południowej, ciągle jeszcze stoi zabytkowa renesansowa plebania wzniesiona w 1553 roku, przebudowana po wojnach napoleońskich w 1818 roku. Nad wejściem do plebanii, w kamiennym zworniku widnieje data XIX-wiecznej przebudowy, zaś nad nią rok właściwej budowy - 1553.

W Raciborowicach, podobnie jak na całym Śląsku, oprócz kościoła katolickiego istniał również kościół ewangelicki. Budowano go od 1742 roku, ostatecznie po kilku przebudowach został ukończony dopiero w 1796 r. Kościół ewangelicki postawiono niemal dokładnie naprzeciwko kościoła katolickiego, tyle że po drugiej stronie rzeczki Bobrzycy.

W 1884 roku dostawiono do niego wysoką, górującą nad okolicą wieżę, której projektantem i wykonawcą był znany i ceniony w okolicy architekt bolesławiecki Peter Gansel - autor m.in. przebudowy zamków w Kliczkowie i Grodźcu. Z zachowanych rycin i kart pocztowych widać, że wieża kościoła ewangelickiego w Raciborowicach była niemal bliźniaczo podobna do wieży Kościoła Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Bolesławcu, którą dokładnie 50 lat wcześniej zbudował ojciec Petera - Eberhardt Gansel, twórca słynnego wiaduktu bolesławieckiego. Nie jest niestety znany wygląd wnętrza świątyni. Po 1945 roku kościół popadł w ruinę, po czym został całkowicie rozebrany.

{joomplucat:8 limit=28|columns=4}

Literatura:

1. M. Olczak, Z. Abramowicz, Przewodnik historyczny po gminie Warta Bolesławiecka