Kościół pod wezwaniem św. Piotra i Pawła w Nowogrodźcu

Szczegóły

Opublikowano: czwartek, 01, marzec 2012 18:44

Kościół parafialny pod wezwaniem św. Piotra i Pawła w Nowogrodźcu usytuowany jest przy ulicy Kościelnej, niedaleko rynku miejskiego. Jest to wolnostojący budynek na planie prostokąta, którego nawa jest nieco szersza od prezbiterium. Kościół wykonany jest z otynkowanego piaskowca. Dekoracja elewacji ogranicza się do lizenowych podziałów ramowych, zaokrąglonych naroży oraz gładkich obramień okiennych. Okna rozmieszczone są w dwóch rzędach: w części górnej okna prostokątne zakończone półkolistym łukiem, a w dolnej części małe okna w kształcie elips.

Najbardziej charakterystycznym elementem architektury kościoła, ożywiającym jego bryłę, jest posadowiona od zachodu wieża. Górująca zdecydowanie nad kościelną nawą, składa się z czterech kondygnacji, zakończonych dwupoziomowym tamburem, na którym umieszczony jest dzwonowaty hełm z latarnią zwieńczoną kulą z krzyżem. Wieża wzniesiona została z regularnych ciosów piaskowca o gładkim licu. Pierwszą kondygnację wieży stanowi główne wejście do kościoła.

Historia kościoła św. Piotra i Pawła sięga XIII wieku. Po raz pierwszy kościół wzmiankowany jest w 1247 r., kiedy proboszczem był tutaj duchowny o tajemniczo brzmiącym imieniu Ovo. Nie jest znany wygląd tej pierwszej świątyni, ale można śmiało przyjąć, że wzniesiono ją jeszcze z drewna. W wieku XV była to już z pewnością świątynia z kamienia, o czym świadczy kolejny dokument z 1481 r. Kolejny raz świątynia z Nowogrodźca wspomniana jest w 1651 r. przy okazji wizytacji biskupiej. Z dokumentu wizytacyjnego można dowiedzieć się więcej o samym wyposażeniu wnętrza. Wewnątrz kościoła było już wówczas pięć ołtarzy, z których największy poświęcony był św. Marii Magdalenie. Ten fakt nie może dziwić, gdyż w tamtym czasie miasto Nowogrodziec stanowiło własność klasztoru magdalenek, od kilku stuleci związanego nierozerwalnie z miastem (i odwrotnie).

W czerwcu 1774 roku kościół zapalił się od uderzenia pioruna, spłonął dach i górna część wieży. Straty wewnątrz samego kościoła nie były zbyt duże, a jednak parę lat później narodził się pomysł budowy zupełnie nowej świątyni. Pomysł ten zaczęto wprowadzać w życie w 1788 r. Projekt nowego kościoła w stylu późnego baroku, z elementami rokokowymi, opracował architekt z Opola - Jan Jerzy Rudolf. Rudolf pracował wcześniej dla Schaffgotschów i cystersów z Krzeszowa. Wykonał on plan nowej świątyni będącej klasyczną halą o typie ścienno-filarowym. Podobne wzniesiono wcześniej w Wołowie i Brzegu. Kościół w Nowogrodźcu wyróżnia się spośród nich długim, dwuprzęsłowym prezbiterium zakończonym apsydą, a także zwracającym uwagę, poprzez zburzenie układu z nawą, tak zwanym przęsłem pośrednim.

Budowa nowej świątyni trwała 5 lat, uroczyste otwarcie nastąpiło 22 września 1793 r. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że obecny wygląd kościoła (a głównie jego wnętrze) pochodzi właśnie z tamtego czasu (poza kilkoma mało znaczącymi zmianami). Kolejna odnowa kościoła św. Piotra i Pawła miała miejsce w 1881 r., odrestaurowano wówczas ołtarz główny, ambonę i organy. Rok wcześniej zakończona została budowa nowej, okazałej wieży od zachodu. Poprzednie wieże aż trzykrotnie padały ofiarą pożarów. Ta z 1880 roku miała więcej szczęścia - stoi nienaruszona do dnia dzisiejszego. Nową wieżę wzniesiono z piaskowca wydobywanego w pobliskich Rakowicach, a autorem projektu był znany już wówczas architekt z Bolesławca - Richard Schiller, który zasłynął wcześniej z bardzo udanej realizacji dużego projektu: Prowincjonalnego Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego w Bolesławcu (obecny Wojewódzki Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych).

Ostatnią większą renowację kościoła w Nowogrodźcu przeprowadzono w 1964 r., nie ingerując jednak w żaden sposób w barokową formę wnętrza. Dzięki temu mamy dziś w nowogrodzieckiej świątyni zachowany w bardzo dobrym stanie jednolity zespół sakralnej dekoracji malarsko-rzeźbiarskiej, pochodzącej z końca XVIII wieku.

Niewątpliwie centralnym akcentem tej dekoracji jest rokokowo-klasycystyczny ołtarz główny, pochodzący właśnie z 1793 roku. Zarówno ołtarz główny, jak i ołtarze boczne, a także ambona, są dziełem dwójki artystów: snycerza Heinzego i rzeźbiarza Benedykta Herdena z Krzeszowa.

Centralną część ołtarza głównego zajmuje wielki, klasycystyczny obraz, przedstawiający patronów świątyni - świętych Piotra i Pawła - dzieło cenionego wówczas malarza z Drezna - Józefa Rabe. Obraz przedstawia apoteozę ziemskich rządów obu apostołów, stojących w ponadnaturalnej wielkości na tle Jerozolimy (według innych: Rzymu). Siedzący powyżej na tronie Chrystus przekazuje im władzę.

Po prawej stronie nawy stoi ołtarz boczny pod wezwaniem św. Jana Nepomucena - również dzieło duetu Heinze-Herden. Po stronie przeciwnej usytuowany jest drugi ołtarz boczny - także autorstwa wspomnianej dwójki - tym razem poświęcony św. Barbarze.

Całość sakralnej dekoracji wnętrz świątyni dopełnia barokowa ambona, wykonana prawdopodobnie przez snycerza Heinze w 1793 r. Utrzymana jest w tej samej biało-złotej kolorystyce, co pozostałe elementy wystroju kościoła. W centrum kosza, w złoconym reliefie unoszonym przez dwa putta, przedstawiona jest scena Zmartwychwstania, powyżej króluje rzeźba Chrystusa Odkupiciela z kulą ziemską.

Po północnej stronie prezbiterium znajduje się dość obszerny chór sióstr magdalenek. Niegdyś prowadziło do niego specjalne wejście od strony klasztoru na wysokości piętra, którym siostry przychodziły na msze święte i nabożeństwa. Ograniczenie to (i oddzielenie od reszty wiernych) wiązało się z bardzo surową regułą zakonu. Niestety, w czerwcu 1774 r., podczas pamiętnego pożaru kościoła, piorun uderzył w wieżyczkę podtrzymującą przejście - i cała konstrukcja legła w gruzach.

W skład wyposażenia wnętrza nowogrodzieckiej świątyni wchodzi również kilka barokowych obrazów, z których wart omówienia jest szczególnie jeden z nich: obraz z 1677 r. „Siedem boleści Marii", nazywany także „Opieka Matki Boskiej Bolesnej nad Nowogrodźcem". Ufundowany on został tuż po objęciu funkcji przeoryszy klasztoru magdalenek przez Annę Wiktorię Mentzel, a ofiarowany dla tutejszego proboszcza Marcina Floriana Rimplera. Obraz przedstawia siedzącą pod drzewem Matkę Boską z tkwiącymi w jej piersi siedmioma mieczami - symbolami boleści. Sama tematyka nie odbiega zbytnio od typowej ikonografii XVII-wiecznego malarstwa religijnego, najciekawsze jest tu jednak tło obrazu. W tle malowidła umieszczone są bowiem zabudowania miasta. Jest to najstarsza znana panorama Nowogrodźca! Co prawda, miasto umieszczone jest w oddali, możliwe jest jednak rozróżnienie kilku charakterystycznych obiektów, takich jak wieże kościołów: parafialnego i cmentarnego, mury obronne i budynki klasztoru. Na lewym skraju obrazu można nawet rozpoznać folwark w Parzycach, a w dali wieżę kościoła w Brzeźniku.

Tak jak w przypadku innych kościołów naszego regionu, na murach zewnętrznych świątyni w Nowogrodźcu można znaleźć spory zespół płyt i tablic epitafijnych - jest ich tutaj kilkanaście.

Kościół św. Piotra i Pawła w Nowogrodźcu jest niewątpliwie jednym z najciekawszych obiektów sakralnych w powiecie bolesławieckim, z całą pewnością warto go zwiedzić.