Dwór w Warcie Bolesławieckiej

Szczegóły

Opublikowano: czwartek, 01, marzec 2012 18:41

Dwór w Warcie, swoją renesansową postać otrzymał w 1 połowie XVI wieku. Nie znamy nazwiska architekta, wiemy natomiast dość dokładnie, jak przebiegały kolejne etapy budowy. Zawdzięczamy ten fakt długoletnim badaniom profesora Krzysztofa Eysymontta, który od lat zajmuje się problematyką renesansowych dworów na Dolnym Śląsku, a Warcie Bolesławieckiej poświęcił w swoich badaniach szczególnie dużo miejsca.¹

Otóż, według profesora Eysymontta, początki nowego murowanego dworu Zedlitzów sięgają lat dwudziestych XVI wieku. Powstał wtedy wydłużony budynek o  dwóch mieszkalnych kondygnacjach, otoczony z trzech stron fosą. Od strony wschodniej istniał już wówczas obszerny dziedziniec folwarczny, być może również otoczony fosą i murami.

Około 1540 roku pierwotny dwór powiększono o jednoizbowy aneks na parterze i piętrze, dostawiony do wieżowej klatki schodowej. Do dziś zachował się portal prowadzący do rozbudowanego budynku dworu, umieszczony następnie w aneksie późniejszego przejazdu bramnego i użyty tam jako obramienie kominka. Portal o bogatej formie, z architrawem i podwójnym gzymsowaniem, zawiera ciekawy napis informujący nas o czasie budowy dworu, a także zdradzający przy okazji wyznanie właściciela. Napis brzmi: „W roku 1540 po narodzeniu Chrystusa. Słowo Pańskie pozostanie na wieki." Według autorów przewodnika historycznego po gminie Warta Bolesławiecka, druga część tekstu mówi nam, że fundator dworu - przypomnijmy był nim Hans von Zedlitz - porzucił właśnie religię katolicką, gdyż w tamtym czasie było to zawołanie protestantów.²

Przez ten właśnie portal, opatrzony inskrypcją, wchodziło się do wydłużonej izby z wysoko osadzonym sklepieniem lunetowym, oświetlonym wielkim oknem, na którego obramieniu widnieje data „1541". Być może właśnie w tym czasie, wyznaczonym datą „1541", budynek pierwszego dworu został zaopatrzony od strony folwarku (od wschodu) w wielki wolutowo- okuciowy szczyt z podziałem na cztery kondygnacje. Niemal identyczny szczyt umieszczono na południowym ryzalicie. Wkrótce po ukończeniu tych prac dokonano rozbudowy aneksu północnego dworu, dołączając do niego kolejne dwie izby parteru i dwie izby na piętrze. Również szczyt tego powiększonego aneksu od strony folwarku uzyskał taką samą formę, jak szczyty już istniejące.

Prawdopodobnie w latach sześćdziesiątych XVI wieku dokonano kolejnej rozbudowy dworu - po północnej stronie wewnętrznego dziedzińca. Wzniesiono wtedy wydłużony masyw nowego budynku dworu. Pomieszczono w nim pięć izb na parterze i tyle samo na piętrze. W narożu zachodniego skrzydła wzniesiono cylindryczny wykusz. Całą tą nową część połączono z budynkiem „starego" dworu łącznikiem, w którym umieszczono przejazd bramny prowadzący na wewnętrzny dziedziniec.

Wreszcie cały okazały dwór połączony został przerzuconym nad fosą łącznikiem z wydłużonym budynkiem dworskiej oficyny zamieszkałej przez pracowników folwarku. Właściwie wzniesiono dwie takie oficyny, złączone ze sobą. We wszystkich oficynach pomieszczono osobne piętrowe mieszkania dla oficjalistów dworskich.

Podsumowując, mamy w renesansowym dworze w Warcie Bolesławieckiej architekturę nowożytną w nowym stylu, która kształtuje zarówno złożony budynek samego dworu, jak i budynki służebne (folwarczne). To szczególna cecha tej rezydencji, jaka tu powstała w połowie XVI wieku, wyprzedzając wielkie nowożytne rezydencje w Kliczkowie czy Gorzanowie.

Jak więc widać dwór w Warcie jest obiektem ważnym i niezwykłym. Jego dalsze losy to niewielkie kolejne przebudowy z XVII i XVIII wieku, które nie spowodowały zasadniczych zmian w jego wyglądzie. Pod koniec XIX wieku ówcześni właściciele zaczęli tworzyć wokół dworu wielki park krajobrazowy w stylu angielskim, z aleja grabową i kilkusetletnimi już wówczas dębami. Miejscowy dziedzic hodował w nim m.in. jelenie i daniele.

Niestety, nadeszła wojna i wraz z nią dwór w Warcie i jego otoczenie przeszły los podobny do tylu innych na tym terenie. Po przejściu frontu w 1945 roku dwór był systematycznie niszczony i szabrowany, nawet wtedy, kiedy w folwarku urządzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. Taki stan trwał do likwidacji PGR-ów na początku lat 90-tych. Wtedy to szczęście uśmiechnęło się do zaniedbanego zabytku. Pod koniec 1993 roku ogłoszono przetarg na dzierżawę całego gospodarstwa rolnego (wraz z ruinami dworu). Dzierżawcą został Stanisław Kuduk. Oprócz doprowadzenia do porządku zaniedbanego folwarku nowy zarządca rozpoczął prace mające na celu, częściowe chociaż, uratowanie zabytkowej budowli. Przede wszystkim zabezpieczył ją przed dalszą dewastacją. Naprawiono m.in. dachy, żeby proces niszczenia nie postępował dalej.

Przypisy:

1. K. Eysymonnt, Architektura renesansowych dworów na Dolnym Śląsku, Wrocław 2010
2. M. Olczak, Z. Abramowicz, Przewodnik historyczny po gminie Warta Bolesławiecka, s. 19
3. K. Eysymonnt, Architektura renesansowych dworów na Dolnym Śląsku, Wrocław 2010, s. 103